ელექტრონული ბიულეტინი – კორონავირუსის გავლენა დასაქმებაზე

საქართველომ პანდემიის პირველი ტალღა შედარებით მსუბუქად გადაიტანა, თუმცა ეკონომიკური კუთხით ქვეყანა დიდი გამოწვევების წინაშე აღმოჩნდა.

დაწესებულმა შეზღუდვებმა მნიშვნელოვანი ეკონომიკური გავლენა იქონია ტურიზმის, საცალო ვაჭრობის და ტრანსპორტის სექტორებზე. ტურიზმის სექტორი, რომელზეც ქვეყნისთვის უცხოური ვალუტის შემოდინების 35%-ია დამოკიდებული, ფაქტიურად მთლიანად შეჩერდა, სავაჭრო ობიექტების ნახევარი დაიხურა, შეჩერდა სატრანსპორტო გადაყვანებიც. კრიზისმა მოიცვა მშენებლობის,  უძრავი ქონების ოპერაციების, დასვენებისა და გართობის სექტორები. საქართველოს ეკონომიკა ივნისში შემცირდა 7,7%-ით, ხოლო წლის პირველი 6 თვის საშუალო მაჩვენებლით 5,8%-იანი კლებაა.  აპრილის თვეში, როცა კრიზისი ყველაზე მწვავე იყო მშპ-ს შემცირებამ 16,6% შეადგინა.  ქვეყნის ექსპორტი წლის პირველ 6 თვეში ასევე შემცირდა 16%-ით. ერთადერთი სექტორი რომელიც კრიზისის პერიოდში ზრდის ტენდენციით ხასიათდებოდა მრეწველობაა, ეს ის სექტორია სადაც დიდ საწარმოებს მუშაობა არ შეუჩერებიათ.

სახელმწიფოს მიერ განსაზღვრული კომპენსაცია ივლისის ბოლოს მიღებული ჰქონდა  121 500 თვითდასაქმებულს და  225 756  დაქირავებით დასაქმებულს. შესაბამისად სამუშაო დროებით მაინც, დაკარგა დასაქმებულთა  20,5%-მა. აქ გასათვალისწინებელია,  რომ  ბევრმა დასაქმებულმა, რომელიც არაფორმალურად იყო დასაქმებული ვერ შეძლო დაედასტურაბინა დასაქმებულის სტატუსი, რის გამოც კომპენსაციას ვერ იღებს. გარდა ამისა კომპენსაცია თვითდასაქმებულებისთვის ერთჯერადად 300 ლარს, ხოლო დაქირავიბით დასაქმებულებისთვის 6 თვის განმავლობაში თვეში – 200 ლარს შეადგენს, რაც საშუალო ხელფასის დაახლოებით მეხუთედია.

დისტანციური რეჟიმის დასრულების შემდეგაც საქართველოში ბევრი კომპანია რეკომენდაციების შესაბამისად ცდილობს მომხმარებელთან ფიზიკური კონტაქტის საჭიროების მინიმუმამდე დაყვანას. ეს ნიშნავს იმას, რომ სერვისის სექტორში სულ უფრო მეტად ინერგება საინფრომაციო ტექნოლოგიები და სულ უფრო ნაკლები მომსახურე პერსონალია საჭირო კლიენტებთან ურთიერთობისას. მიმღებში და მოლარე-ოპერატორებად დასაქმებულთა უმეტესობა   ქალია, შესაბამისად საბანკო და მომსახურების სხვა სექტორებში ქალების დასაქმება კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება, მაშინ როცა დღესაც ქალების ეკონომიკაში ჩართულობა 19%-ით ჩამორჩება კაცების ეკონომიკურ აქტიურობას.

სულ უფრო მეტი კომპანია სთავაზობს მომხმარებელს ონლაინ შესყიდვებს და ადგილზე მიტანის სერვისს. რაც თავის მხრივ იწვევს კონსულტანტების შემცირებას და კურიერების რაოდენობის ზრდას. ანუ ხდება საზოგადოებაში დამკვიდრებული ე.წ. „ფემინიზებული“ სამუშაო ადგილების შემცირება და საპირისპიროდ „მასკულინური“ სამუშაო ადგილების ზრდა. ონლაინ შეძენის გამოცდილება მომხმარებელსაც უვითარებს ახალ ჩვევებს, ამიტომ ეპიდემიის დასრულების შემდეგაც სულ უფრო მეტი მომხმარებელი მიმართავს ელექტრონულ შესყიდვებს.

მნიშვნელოვანი დარტყმის ქვეშ არის  ტურიზმის სექტორი. ამ მიმართულებით ეპიდემიის დამარცხების შემდეგ მდგომარეობა სავარაუდოდ გაუმჯობესდება. თუმცა უცნობია გაქრება თუ არა ვირუსი სრულად. ამიტომ ამ სექტორს შესაძლოა გრძელვადიან პერიოდშიც მოუწიოს უსაფრთხოების მაღალი სტანდარტების შენარჩუნება, რაც თავის მხრივ, ნეგატიურად მოქმედებს დარგის შემოსავლებსა და მათ მიერ დასაქმებულ პერსონალზე.

ახალი კორონავირუსის და მის მიერ გამოწვეული ეკონომიკური კრიზისის პირობებში  გამოჩნდა ეკონომიკის დივერსიფიკაციის მნიშვნელობა. დღეს, საქართველო უფრო მეტადაა დამოკიდებული ტურიზმის სექტორზე და უცხოეთიდან გადმორიცხულ თანხებზე. მომავალში  აუცილებელია ისეთი სექტორების განვითარება, რომელიც საქართველოსთვის შედარებით ახალია, თუმცა განვითარებული ქვეყნებისთვის უკვე ერთ-ერთი ძირითადი საქმიანობაა. ეს არის მაღალალპროდუქტიული მომსახურების სექტორი, მათ შორის ფინანსური  მომსახურების სფერო, საინფორმაციო ტექნოლოგიები, საკონსულტაციო საქმიანობა და სხვა.   კრიზისის პირობებში სწორედ მსგავსი საქმიანობა დარჩა ფაქტიურად ხელშეუხებელი, ვინაიდან ასეთი საქმიანობა ნაკლებად მოითხოვს სამუშაო ადგილზე ყოფნას და მისი განხორციელება დისტანციურადაც შესაძლებელია.

არის თუ არა დისტანციური მუშაობა შრომის მომავალი?

განვითარებულ ქვეყნებში, სადაც  დასაქმებულთა უმეტესობა საოფისე საქმიანობას ეწევა, დასაქმების სტრუქტურა იძლევა დისტანციურად მუშაობის შესაძლებლობას და შესაბამისად ასეთ ქვეყნებში უკვე დიდი ხანია დაწყებულია ამ პრაქტიკის გამოყენება. საქართველოს დანარჩენი მსოფლიოს მსგავსად მოუწევს შეეგუოს ახალ რეალობას და საჭიროების შემთხვევაში მზად იყოს ნებისმიერ დროს გადაერთოს დისტანციურ რეჟიმზე. თუმცა, ეკონომიკური სექტორების მიხედვით, დასაქმებულთა განაწილებას თუ შევხედავთ,  დღეს მხოლოდ 35%-ს შეუძლია საქმიანობა გააგრძელოს დისტანციურად. ამიტომ ეკონომიკური საქმიანობის კიდევ ერთხელ შეჩერება უმძიმესი დარტყმა იქნება, როგორც ეკონომიკისთვის ისე დასაქმებულთა უმეტესობისთვის. აქედან გამომდინარე, პანდემის მეორე ტალღა ნებისმიერ ფასად უნდა იქნეს თავიდან აცილებული.

დასაქმებულთა განაწილება საქართველოში ეკონომიკური სექტორების მიხედვით

მიუხედავად იმისა, რომ დისტანციურად მუშაობა დასაქმებულებს მეტ თავისუფლებას აძლევს, იგი წარმოშობს გარკვეულ პრობლემებაც. დისტანციურად დასაქმებულისთვის სტანდარტული შრომითი პირობები შეცვლილია. მაგალითად, დასაქმებულის სამუშაო ადგილი მისი საცხოვრებელია, რომელიც შესაძლოა არ იყოს სამუშაოს სპეციფიკის შესაბამისად აღჭურვილი. ძნელია სამუშაო გრაფიკის ზუსტად განსაზღვრა, გართულებულია სამუშაო დროისა და ზეგანაკვეთური სამუშაოს გამიჯვნა. ეს ყველაფერი კი დასაქმებულებს მუდმივად სტრესულ გარემოში ამყოფებს. ამიტომ ასეთი რეჟიმის გამოყენებისას საჭიროა დამსაქმებელს ჩამოყალიბებული ჰქონდეს მკაფიო წესები, რათა   დროულად უზრუნველყოს დასაქმებულები, ყველა საჭირო პირობით.

ამასთანავე, მნიშვნელოვანია დასაქმებულებმა იცოდნენ თავიანთი შრომითი უფლებები, საჭიროების შემთხვევაში,  ჰქონდეთ შესაძლებლობა მიმართონ იურისტს კონსულტაციისთვის და ბოლოს ,დარღვეული უფლებების აღსადგენად  სასამართლოს.

შრომის უსაფრთხოების სტანდარტები COVID-19-ის პირობებში

კორონავირუსის გავრცელებამ  არაერთი გამოწვევის წინაშე დაგვაყენა შრომით ურთიერთობებში. მათ შორის, განსაკუთრებით შრომის უსაფრთხოებასთან დაკავშირებით. უსაფრთხო სამუშაო გარემოს უზრუნველსაყოფად საჭირო გახდა მთელი რიგი სტანდარტების დადგენა. შესაბამისად, 2020 წლის მაისიდან საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს  მიერ მიღებული  უსაფრთხოების 35  ინსტრუქცია  COVID-19-ის პირობებში, რომელიც მოიცავს ზოგად და სექტორულ რეკომენდაციებს.

აღნიშნული აქტების მიხედვით, სამუშაო ადგილებზე დამსაქმებლების, დასაქმებულების და სამუშაო სივრცეში მყოფი სხვა პირების ჯანმრთელობის დაცვის მიზნით ღონისძიებების დაგეგმვა და განხორციელება უნდა განხორციელდეს სამუშაო ადგილებზე ვირუსული ინფექციის გავრცელების თავიდან აცილების მიზნით ზოგადი რეკომენდაციებისა და კონკრეტული საქმიანობისათვის შემუშავებული სექტორული რეკომენდაციების შესაბამისად.

მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, რომ:

• სამუშაო ადგილებზე დამსაქმებლების, დასაქმებულების და სამუშაო სივრცეში მყოფი სხვა პირების ჯანმრთელობის დაცვის მიზნით ზოგადი რეკომენდაციების შესრულება სავალდებულოა ყველა სექტორისათვის, რომლის სამუშაო სივრცეში არის სულ მცირე ერთი დასაქმებული ან/და ერთი სხვა/მესამე პირი;
• სამუშაო ადგილებზე ვირუსული ინფექციის გავრცელების პრევენციული ღონისძიებების შემუშავება უნდა განხორციელდეს იმ საფრთხის შემცველი ფაქტორების ანალიზის საფუძველზე, რომლებმაც შეიძლება საფრთხე შეუქმნას დასაქმებულის ან სხვა პირის სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას ან/და გამოიწვიოს შრომისუნარიანობის დროებითი ან მუდმივი დაკარგვა;
• სამუშაო ადგილებზე კონტროლი უნდა განხორციელდეს სისტემატურად, რათა სრულად აღმოიფხვრას საფრთხე, ხოლო თუ არ არსებობს  ამის შესაძლებლობა,   იგი მაქსიმალურად უნდა  შემცირდეს  და მინიმუმამდე  უნდა იქნას დაყვანილი.

უსაფრთხოების ზომების უზრუნველსაყოფად, დამსაქმებელმა ღონისძიებები უნდა გაატაროს შემდეგი იერარქიულობის დაცვით:

• პირველ რიგში, საინჟინრო კონტროლის ღონისძიებები (მაგ. – დამცავი ბარიერები და ა.შ);
• შემდეგ, ადმინისტრაციული კონტროლის ღონისძიებები (ინსტრუქციები, ტრენინგი, სადეზინფექციო საშუალებების უზრუნველყოფა, საგანგებო სიტუაციებში სამოქმედო გეგმის შემუშავება);
• ბოლოს, განხორციელდეს ინდივიდუალური დაცვის საშუალებების გამოყენება (ნიღბები, სათვალეები, ხელთათმანები, კომბინიზონი).

შესაძლებელია კონტროლის ღონისძიებების კომბინაცია სამუშაო ადგილზე ვირუსული ინფექციის გავრცელების თავიდან აცილების ან შეჩერების (მართვის) მიზნით.

ვირუსული ინფექციის დროს სამუშაოს შესრულების ზოგადი მოთხოვნები

ვირუსული ინფექციის პრევენციული ღონისძიებების დაგეგმვის მიზნით დამსაქმებლმა უნდა  შეაფასოს და შეისწავლოს  ისეთი საკითხები, რომელმაც შესაძლოა რისკის ქვეშ დააყენოს დასაქმებულის სიცოცხლე და ჯანმრთელობა.

• დამსაქმებლის მიერ უნდა შეფასდეს დასაქმებულის ქვეყნის ფარგლებს გარეთ ყოფნის გამო დაინფიცირების რისკის დონე და იმ შემთხვევაში თუ ინფექციური დაავადების გავრცელების ინდიკატორად მიჩნეულ იქნება საზღვარგარეთ მოგზაურობის ისტორია, დასაქმებულები არ უნდა გამოცხადდნენ სამუშაო ადგილას თუ: ა) მათ დატოვეს ვირუსის გავრცელების ქვეყნები ბოლო ორი კვირის განმავლობაში; ბ) მჭიდრო კონტაქტში იმყოფებოდნენ ვირუსის მატარებელ პირთან/პირებთან (მათ უნდა გაიარონ თვითიზოლაცია/კარანტინი შესაბამისად დადგენილი წესით);
• დამსაქმებლის მიერ უნდა შეფასდეს დასაქმებულის სამუშაო სპეციფიკა და ინდივიდუალური მახასიათებლები და უნდა მისცეს შესაძლებლობა დასაქმებულებს არ გამოცხადდნენ სამუშაო ადგილას თუ:
• ა) აღენიშნებათ რესპირატორული ინფექციისთვის დამახასიათებელი სიმპტომები (ხველა, ტემპერატურა, ცემინება, სუთქვის გაძნელება, საერთო სისუსტე და ა.შ.);

ბ) მიეკუთვნებიან ვირუსული ინფექციის გართულებების მაღალი რისკის ჯგუფს (ასაკი, ქრონიკული დაავადებების (გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები, დიაბეტი, ბრონქიალური ასთმა და სასუნთქი ორგანოების სხვა დაავადებები) და სხვა).

დამსაქმებლის ვალდებულებები

დამსაქმებლის მიერ სამუშაო ადგილებზე პრევენციული ღონისძიებების განხორციელების მიზნით უნდა დანერგოს და  უზრუნველყოს ჰიგიენის და ინფექციის კონტროლის სათანადო პრაქტიკა.

დამსაქმებელმა სამუშაო ადგილზე ვირუსის გავრცელების პრევენციული ღონისძიებები უნდა დაგეგმოს და განახორციელოს იმგვარად, რომ უზრუნველყოს:

• სამუშაო ადგილებზე ხელების ხშირი და გულდასმით დაბანის ხელშეწყობა;
• ხელის დასაბანი ადგილის გამოყოფა დასაქმებულთა და მესამე პირებისთვის;
• ხელის დაბანის შეუძლებლობის შემთხვევაში, გამოყენებულ იქნეს სულ მცირე 70% ალკოჰოლის შემცველი ხელის გამწმენდი სითხე;
• თანამშრომელთა წახალისება, რათა დარჩნენ სახლში ავად ყოფნის შემთხვევაში; ე) რესპირატორული ეტიკეტის დაცვის წახალისება, მათ შორის, ხველის, დაცემინების დროს ცხვირის და პირის დაფარვა;
• ერთჯერადი ხელსახოცებით და სხვა პირადი დაცვის საშუალებებით სამუშაო ადგილების მომარაგება;
• ერთჯერადი ხელსახოცებისა თუ სხვა ჰიგიენური ნარჩენებისთვის დახურული კონტეინერების განთავსება, რომელშიც ჩაფენილი იქნება ერთჯერადი პლასტიკური პაკეტი;
• დასაქმებულისათვის ინფორმაციის მიწოდება იმის შესახებ, თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია დაავადებული თანამშრომლების სახლში დარჩენა, როტაციული გრაფიკის შემუშავება ან/და სამუშაოს დისტანციურად შესრულება;
• სამუშაო ადგილზე დასაქმებულთა ტრანსპორტირების შემთხვევაში უნდა უზრუნველყოს სატრანსპორტო საშუალებების შიდა სივრცის სანიტარული დამუშავება ყოველი შესრულებული სამარშუტო ხაზის შემდგომ, მაგრამ არაუმეტეს მგზავრების გადაყვანამდე 10 საათით ადრე.

ამას გარდა:

• დამსაქმებლებმა უნდა შეიმუშაონ იმ პირთა დაუყოვნებელი იზოლაციის პოლიტიკა და პროცედურები, რომელთაც ვირუსული ინფექციის ნიშნები და/ან სიმპტომები აქვთ.
• დამსაქმებელმა დასაქმებულებს უნდა ჩაუტაროს სწავლებები:

ა) სამუშაო ადგილზე შემუშავებული, ვირუსის გავრცელების პრევენციული ღონისძიებების შესახებ;

ბ) ვირუსული ინფექციის გამოვლენის შემდეგ გასატარებელი ღონისძიებების შესახებ;

• დამსაქმებელმა, ასევე, უნდა უზრუნველყოს დასაქმებულთა ავადმყოფობის გამო შვებულების პოლიტიკის მოქნილობა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ მითითებებთან მისი შესაბამისობა;
• დამსაქმებელმა, შესაძლებლობის ფარგლებში, უნდა შეიმუშოს მოქნილი პოლიტიკა, რომელიც დასაქმებულებს საშუალებას მისცემს, დარჩნენ სახლში (თუ მათი სამუშაოს სპეციფიკა დისტანციური მუშაობის საშუალებას იძლევა, ასევე გათავისუფლდნენ სამსახურში მისვლის ვალდებულებისგან);
• ნებისმიერი საქმიანობის განხორციელებისას დამსაქმებლმა წინასწარ უნდა შეიმუშაოს ინფექციური დაავადებისთვის მზადყოფნისა და რეაგირების გეგმა (საგანგებო სიტუაციების გეგმა);
• გეგმის შემუშავებისას დამსაქმებელმა მხედველობაში უნდა მიიღოს ის მოთხოვნები, რომლებიც მას დაეხმარება განსაზღვროს, თუ როგორ უნდა მოხდეს სამუშაო ადგილებზე ვირუსის გავრცელების პრევენცია, ხოლო სამუშაო ადგილზე მისი გამოვლენის შემთხვევაში სათანადო ღონისძიებების განხორციელება;
• საგანგებო სიტუაციების გეგმაში გათვალისწინებული და განხილული უნდა იქნეს:

ა) რისკის დონე, დაკავშირებული იმ სამუშაო ადგილებთან და დავალებებთან, რომელთა შესრულებაც უწევთ დასაქმებულებს სამუშაო ადგილზე;

ბ) სად, როგორ და ვირუსული ინფექციის ინფიცირების რა წყაროების მიმართ შეიძლება აღმოჩნდნენ დასაქმებულები მოწყვლადნი;

გ) მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული თანამშრომლების ინდივიდუალური რისკფაქტორები (მაგ: ასაკი, ქრონიკული დაავადების არსებობა და ა.შ), განსაკუთრებით საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში, მომხმარებლებთან ურთიერთობისას და ა.შ

პროფესიული კავშირების გაერთიანება კვლავ აქტიურად განაგრძობს მუშაობას შრომის უსაფრთხოების საკითხებზე. დასაქმებულთა ინფორმირება და კონსულტაციების გაწევა ამ საკითხებზე ჩვენთვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი და პრიორიტეტული მიმართულებაა.

კოვიდ-19-ის გავრცელების შედეგად განვითარებულმა მოვლენებმა ცხადყო, რომ ამ კუთხით არსებული რეგულაციები მუდმივად განახლებადია, შესაბამისად, პროფესიული კავშირების გაერთიანება აქტიურად ადევნებს თვალყურს მიმდინარე მოვლენებს და შესაბამისად ახალი წესების, რეგულაციებისა და ინსტუქციების კვალდაკვალ კვლავ გავაგრძელებთ საზოგადოების ინფორმირებას ამ სფეროში გასატარებელი ღონისძიების შესახებ, რადგან შრომის უსაფრთხოების დაცვა თითოეული ჩვენგანის პასუხისმგებლობაა.