ამერიკის სახელმწიფო დეპარტამენტმა ადამიანის უფლებების მდგომარეობაზე ყოველწლიური ანგარიში გამოაქვეყნა.  საქართველოში დასაქმებულთა უფლებების ძირითადი ნაწილი საქართველოს პროფესიული კავშირების გაერთიანების ანგარიშზე დაყრდნობით დაიწერა.

ანგარიშის იმ ნაწილში, რომელიც დასაქმებულთა უფლებრივ მდგომარეობას ეხება, ხაზგასმულია ის საკანონმდებლო და პრაქტიკული პრობლემები, რომელსაც პროფკავშირები და დასაქმებულები  სისტემატურად აწყდებიან. ამ კუთხით, ყურადღება გამახვილებულია რამდენიმე ძირითად მიმართულებაზე:

• გაერთიანების თავისუფლება და კოლექტიური მოლაპარაკების უფლება

ამ ნაწილში ვკითხულობთ შეფასებას, რომ კანონი ზოგადად ითვალისწინებს დასაქმებულთა უმრავლესობის, მათ შორის, საჯარო მოხელეების  უფლებას, შექმნან და შეუერთდნენ დამოუკიდებელ პროფკავშირებს, კანონიერადდ გაიფიცონ და აწარმოონ კოლექტიური მოლაპარაკებები.

მიუხედავად იმისა, რომ კანონი ითვალისწინებს გაერთიანებისა და კოლექტიური მოლაპარაკებების უფლებებს, დამსაქმებლები მოლაპარაკებას ყოველთვის კეთილსინდისიერად  არ აწარმოებდნენ. კანონი კრძალავს დამსაქმებლების მიერ პროფკავშირის წევრების ან პროფკავშირის შექმნის გამო  დისკრიმინაციას, თუმცა ის ცალსახად არ ადგენს პროფკავშირის საქმიანობისთვის დათხოვნილი დასაქმებული პირების  აღდგენiს  ვალდებულებას  სამუშაო ადგილებზე.

სახელმწიფო გაფიცვის უფლებას უზღუდავს გარკვეული კატეგორიის დასაქმებულებს, მათ, ვინც  ჩართულნი არიან „კრიტიკულ სერვისებში“,  რომელიც უკავშირდება  „ადამიანის სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას“.  შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციამ აღნიშნა, რომ აღნიშნული ნუსხა ვრცელია და მასში შედის ისეთი სფეროებიც, რომლებიც არ წარმოადგენს სასიცოცხოლდ მნიშვნელოვან სამსახურს მაგალითად, როგორიცაა: მუნიციპალური დასუფთავების დეპარტამენტები, ბუნებრივი გაზის ტრანსპორტირებისა და განაწილების, ნავთობისა და გაზის წარმოების ობიექტები და აშ.

ანგარიშში ხაზგასმულია, რომ ქვეყანაში გაერთიანების თავისუფლების, კოლექტიური მოლაპარაკებების და გაფიცვის უფლების  ხშირი დარღვევის გამო, პროფკავშირები მთავრობას დასაქმებულთა  დაცვის გასაძლიერებლად და მშრომელთა არსებული უფლებების დასაცავად შემდგომი ნაბიჯების გადადგმისკენ აქტიურად მოუწოდებენ.

დასაქმებულებს დამსაქმებლები  ხშირად სჯიან გაფიცვის ორგანიზების გამო.

ამ თვალსაზრისით, აღსანიშნავია პროფკავშირების მიერ ორგანიზებული გაფიცვა ბორჯომში: „მაისში ბორჯომის წყლის ქარხანაში  400 თანამშრომელი  გაიფიცა რეორგანიზაციით დათხოვნილი 49 კოლეგის სამსახურში აღდგენის, დაგვიანებული ხელფასების  და  დამსაქმებელთან კოლექტიური ხელშეკრულების შეწყვეტის მოთხოვნის საფუძველზე  და  იმ მიზნით, რომ დასრულებულიყო „შანტაჟი და მუქარა“ თანამშრომლების მიმართ.  სამკვირიანი გაფიცვა 21 ივნისს, მას შემდეგ დასრულდა, რაც თანამშრომლებმა მთავრობის შუამავლობით  კომპანია „ბორჯომი საქართველოსთან“  შეთანხმებას  მიაღწიეს“ – ვკითხულობთ ანგარიშში.

• პრობლემურია უკანონი გათავისუფლების და შრომით უფლებებთან დაკავშირებული სამართლებრივი დავების სასამართლოში განხილვის გაჭიანურება.

„საქართველოს პროფკავშირების გაერთიანების ინფორმაციით, პროფკავშირის კუთვნილების საფუძველზე, შევიწროების შემთხვევები ხშირია, როგორც საჯარო, ისე კერძო სექტორში.

საქართველოს პროფკავშირების გაერთიანებამ  განაცხადა, რომ თანამშრომლის, ნათია ჩხეტიანის დისკრიმინაციული მოპყრობის გამო, შრომის ინსპექციის სამსახურმა შპს ქართული ღვინის მწარმოებელი კომპანია 3000 ლარით (1075 აშშ დოლარი) დააჯარიმა. ჩხეტიანი ამტკიცებდა, რომ კომპანია ხელშეკრულებით გათვალისწინებულზე ნაკლებ ხელფასს აძლევდა, შვებულებაში არ უხდიდა ხელფასს, თანამშრომლები შაბათ-კვირას დამატებითი ანაზღაურების გარეშე მუშაობდნენ და ამასთან,  კომპანიის ხელმძღვანელობა  პროფკავშირებში გაწევრიანებულ პერსონალს აბუჩად იგდებდა“ – აღნიშნულია ანგარიშში.

• გამოწვევას წარმოადგენს გენდერული უთანასწორობა შრომით ურთიერთობებში.

„საქართველოს პროფკავშირების გაერთიანების ინფორმაციის მიხედვით,  გასაუბრების დროს ქალებს ხშირად უსვამდნენ კონკრეტულ კითხვებს ოჯახურ მდგომარეობაზე, ოჯახის დაგეგმვისა და ოჯახური ვალდებულებების შესახებ. ქალებს ხშირად აცებზე ნაკლებ ანაზღაურებას უხდიდნენ  ერთი და იგივე სამუშაოს შესრულებისთვის და დაწინაურების შესაძლებლობებაც ნაკლები იყო. გარდა ამისა, საქართველოს პროფკავშრების გაერთიანების  მონაცემებით, მნიშვნელოვან პრობლემად რჩება ქალთა და მამაკაცთა ხელფასების სხვაობა (32,4 პროცენტი). მთავრობას არ გააჩნია შრომის ღირებულების და ღირსეული მინიმალური ხელფასის შეფასების მეთოდოლოგია, რაც უზრუნველყოფს ხელფასის უთანასწორობის შემცირებას. დეკრეტული შვებულების ანაზღაურება (გარდა საჯარო მოხელეებისა) შემოიფარგლება სახელმწიფო დახმარების სახით 1000 ლარის (360 აშშ დოლარი) ერთჯერადი ანაზღაურებით, რაც მნიშვნელოვნად დაბალია სახელმწიფოს მიერ დადგენილ საარსებო მინიმუმზე. საქართველოს პროფკავშირების გაერთიანებამ  განაცხადა, რომ კვლავ ხშირია ქალების დისკრიმინაციის შემთხვევები სამუშაო ადგილზე, მათ შორის ორსულობასთან ან სხვა ოჯახურ პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებით. დაბალია ასევე   ქალთა წარმომადგენლობა გადაწყვეტილების მიმღებ  ხელმძღვანელ პოზიციებზე“ – აღნიშნულია ანგარიშში.

• ანგარიშში საუბარია ქალებში სიღარიბის მზარდ ტენდენციაზეც.

„ქალები შეადგენდნენ წლის განმავლობაში საარსებო შემწეობის მიმღებთა 55 პროცენტს (355000). მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის მიხედვით, ქალებსა და მამაკაცებს განათლების დონე თითქმის ერთნაირი ჰქონდათ, განსაკუთრებით დაწყებითი განათლებისა და საშუალო განათლების დონეზე.

2022 წლის იანვარში, თბილისის საქალაქო სასამართლომ ორსულობის გამო დისკრიმინაციული მოპყრობა დაადგინა და დაავალა შპს „თბილისი ინნ“-ს გათავისუფლებული თანამშრომლის სასტუმროს მენეჯერის თანამდებობაზე დაბრუნება“ – აღნიშნულია ანგარიშში.

2022 წელს სახალხო დამცველის აპარატმა მიიღო სავარაუდო დისკრიმინაციის 151 შემთხვევა, საიდანაც 26 პროცენტი ეხებოდა სავარაუდო დისკრიმინაციის ფაქტებს დასაქმებასა და პროფესიაში. არცერთი საჩივარი არ შემოსულა დასაქმების სფეროში  ასაკის გამო დისკრიმინაციის შესახებ“ – ვკითხულობთ ანგარიშში.

• მინიმალური ხელფასი

ანგარიშის ამ  ნაწილში ხაზგასმულია, რომ: „როგორც სახელმწიფო, ისე კერძო სექტორის დასაქმებულებისთვის მინიმალური ხელფასი ოფიციალურ საარსებო მინიმუმზე დაბალია.  სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებმა  და საქართველოს პროფკავშირების გაერთიანებამ გააკრიტიკეს მთავრობა იმის გამო, რომ არ შეცვლილა მინიმალური ხელფასი, რომელიც 1990 წელს დაწესდა  და შეადგენს თვეში 20 ლარს (7,20 აშშ დოლარი) .

კანონით ფაქტობრივად, არ არსებობს ზეგანაკვეთური განაკვეთი; კანონში წერია, რომ ზეგანაკვეთური სამუშაო „ანაზღაურდება ჩვეულებრივი საათობრივი ხელფასის გაზრდილი განაკვეთით, რომელიც განისაზღვრება მხარეთა შეთანხმებით“.  თუმცა, 2021 წლის მაისში, სასამართლოს გადაწყვეტილებამ ერთ შემთხვევაში დაადგინა, რომ 125 პროცენტიანი განაკვეთი კვალიფიცირდება, როგორც მნიშვნელოვანი ზეგანაკვეთური ანაზღაურება. კანონი ცალსახად არ კრძალავს ზეგანაკვეთურ სამუშაოს“  – აღნიშნული გადაწყვეტილება სასამარათლომ სწორედ პროფკავშირების გაერთიანების მიერ წარმოებულ საქმეზე მიიღო.

ანგარიშში მოყვანილია მაგალითები შრომის ინსპექციის მონაცემებზე დაყრდნობითაც.

„წლის პირველ ნახევარში 35 დასაქმებული პირი  დაიღუპა და 330 დაშავდა სამუშაოსთან დაკავშირებული ავარიების შედეგად, 2021 წელს კი 37 დაიღუპა და 253 დაშავდა. განსაკუთრებით სახიფათოა სამთო და სამშენებლო სექტორი, რადგან შეიმჩნევა დასაქმებულ დაშავებულთა რაოდენობა, ძილის ნაკლებობა და დაურეგულირებელი სამუშაო საათები. შრომის ინსპექციის ცნობით, 2022 წელს საწარმოო ავარიების რაოდენობა 2021 წელთან შედარებით 5 პროცენტით, 2020 წელთან შედარებით 10 პროცენტით შემცირდა“ – ვკითხულობთ ინფორმაციაში.

• არაფორმალური სექტორი:

ამერიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის ანგარიშში ყურადღება გამახვილებულია არაფორმალურ დასაქმებაზეც. ამ ნაწილში მოყვანილია სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის 2021 წლის მონაცემები, რომლის მიხედვითაც არასასოფლო-სამეურნეო სექტორში არაფორმალურად დასაქმებულთა წილი სამუშაო ძალაში იყო 28,8 პროცენტი და საქართველოს პროფკავშირების გაერთიანების მიერ მიწოდებული ინფორმაცია, რომ რეალურად, არასასოფლო-სამეურნეო სექტორში არაფორმალურად დასაქმებულთა წილი სამუშაო ძალაში 45 პროცენტია.

ანგარიშში ხაზგასმით წერია, რომ არასტანდარტული და არაფორმალური სამუშაო ხშირია ისეთ სექტორებში, სადაც ფიზიკური უსაფრთხოება დასაქმებულთა მთავარი საზრუნავია, მაგალითად, ღია კარიერებში ტყიბულში ან ჭიათურაში, ასევე სამშენებლო სამუშაოები დიდ ქალაქებში. ტურისტული ინდუსტრია ასევე იდენტიფიცირებული იყო, როგორც ფიზიკურად საშიში შრომითი პრაქტიკის სექტორი, რადგან მძღოლები და გიდები ხშირად ასრულებენ ხანგრძლივ, ფიზიკურად მომთხოვნ და მეტწილად დაურეგულირებელ სამუშაოს.

სრული ანგარიში შეგიძლიათ ნახოთ ბმულზე: https://www.state.gov/wp-content/uploads/2023/03/415610_GEORGIA-2022-HUMAN-RIGHTS-REPORT.pdf?fbclid=IwAR2S4DDLvTqmjHE6lE9-025yEXH-h5jgt775BfVSW2mpXgQPZ_xQGoBQCLc